Pytania i odpowiedzi

Uwaga: Przedstawione niżej odpowiedzi na pytania otrzymane od zarządców budynków, użytkowników lokali i innych osób, przygotowane zostały w Zespole Specjalistów Stowarzyszenia ds. Rozliczania Energii. Zawierają informacje wynikające z wiedzy technicznej i doświadczenia autorów; są wyrazem rozumienia przez nich obowiązujących przepisów. Nie stanowią oficjalnej interpretacji przepisów prawa.


1. Pytanie: Pomimo obowiązywania nowych przepisów, zarząd Wspólnoty Mieszkaniowej jest przeciwny instalowaniu podzielników kosztów ogrzewania. Na zebraniu taki wniosek zarządu uzyskał większość głosów. Czy jest to zgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Co mogą zrobić, aby doprowadzić do opomiarowania budynku?


Odpowiedź: Od dnia 22 maja 2021 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące rozliczania kosztów ciepła w budynkach wielolokalowych tj. ogrzewania oraz ciepłej wody użytkowej.
W tej sprawie, ustawa Prawo energetyczne w art. 45a ust. 7 stanowi, że właściciele lub zarządcy budynków wielolokalowych, są zobowiązani wyposażyć budynki i grupy lokali w ciepłomierze.
Natomiast lokale - o ile jest to technicznie wykonalne i opłacalne – powinni wyposażyć w ciepłomierze lub w podzielniki kosztów ogrzewania; a także w wodomierze do pomiaru ciepłej wody użytkowej. Urządzenia instalowane w lokalach powinny posiadać funkcję zdalnego odczytu. Natomiast art. 45a ust. 8 stanowi, że do rozliczania kosztów zakupu ciepła do budynku, w części dotyczącej ogrzewania lokali użytkowników, mogą być stosowane ciepłomierze lub podzielniki kosztów ogrzewania. Kubatura lub powierzchnia lokali może być stosowana wyłącznie w przypadku, jeżeli zastosowanie ciepłomierzy lub podzielników kosztów ogrzewania jest technicznie niewykonalne lub nieopłacalne.
Z powyższych przepisów wynika jednoznacznie, że o tym, jaką metodę stosować do rozliczania kosztów ogrzewania lokali (także ciepłej wody użytkowej), decyduje techniczna możliwość instalowania urządzeń (ciepłomierzy lub podzielników kosztów ogrzewania) oraz opłacalność ich stosowania. Obowiązujące przepisy wykluczają dowolność / arbitralność w tej sprawie, decyzji właściciela lub zarządcy budynku wielolokalowego.
Na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie Prawo energetyczne, minister Klimatu i Środowiska w dniu 7 grudnia 2021 r. wydał rozporządzenie, które w § 3 - § 5 określa szczegółowe warunki ustalania technicznej wykonalności oraz opłacalności stosowania ciepłomierzy lokalowych lub podzielników kosztów ogrzewania.
Nowe przepisy ustawy Prawo energetyczne dotyczące rozliczania kosztów ciepła w budynkach wielolokalowych obowiązują od 22 maja 2021 r. ; tak więc od tego terminu zarządcy budynków powinni je odpowiednio stosować. Dotyczy to zarówno budynków, w których w dniu wejścia w życie przepisów ustawy rozliczanie kosztów ogrzewania odbywało się na podstawie ciepłomierzy lokalowych lub podzielników kosztów ogrzewania, jak też tych, w których koszty ogrzewania były rozliczane na podstawie powierzchni / kubatury lokali. W budynkach, w których zainstalowane urządzenia nie posiadają funkcji zdalnego odczytu, w terminie do dnia 1 stycznia 2027 r. należy takie urządzenia zastąpić nowymi, posiadającymi taką funkcję.
Natomiast w tych budynkach, w których nie ma zainstalowanych ciepłomierzy lub podzielników kosztów ogrzewania, należy przystąpić do ich instalowania a następnie do rozliczania kosztów ogrzewania według tych urządzeń. Zakończenie tych prac powinno nastąpić najpóźniej do 1 stycznia 2027 r.
Należy mieć na uwadze, że zgodnie z §12 w/w rozporządzenia, w terminie do 24 grudnia 2022 r. każdy zarządca budynku, także nieopomiarowanego, zobowiązany jest do dostosowania regulaminu rozliczeń do zmian wynikających z tego rozporządzenia.
Zgodnie z nowymi przepisami, właściciel/zarządca budynku wielolokalowego – dotąd nieopomiarowanego - zobowiązany jest do wykonania analizy technicznej możliwości instalowania urządzeń oraz opłacalności ich stosowania. Przepisy rozporządzenia określają tylko ogólne przesłanki wykonania takiej analizy; nie ma podanego np. wzoru/formularza na dokonanie takiej analizy (na stronie: www.irkom.org.pl/opinie można zapoznać się z projektem formularza analizy). Na podstawie tej analizy zarządca budynku powinien podjąć decyzję o wyborze metody rozliczeń. Wprowadzenie wybranej metody rozliczeń musi nastąpić najpóźniej do 1 stycznia 2027 r. Musi przy tym mieć na uwadze, że zgodnie z art. 45a ust. 8 rozliczanie kosztów ogrzewania na podstawie kubatury lub powierzchni lokali może być stosowane wyłącznie w przypadkach, gdy zastosowanie ciepłomierzy lub podzielników kosztów ogrzewania jest technicznie niewykonalne lub nieopłacalne.
Nie realizując w/w przepisów ustawy i rozporządzenia, zarządca budynku może ponieść odpowiedzialność zapisaną w art. 56 ust. 1 pkt 6a ustawy Prawo energetyczne. Kompetencje w tym zakresie posiada prezes Urzędu Regulacji Energetyki, do którego zainteresowani mogą występować z odpowiednimi wnioskami.

2. Pytanie: Czy spółdzielnia mieszkaniowa po zakończeniu okresu obowiązywania umowy na montaż podzielników i usług rozliczeniowych kosztów centralnego ogrzewania może przeprowadzić analizę opłacalności i wykonalności i w przypadku, gdyby okazało się, że montaż w/w urządzeń jest nieopłacalny, podjąć decyzję o rozliczaniu kosztów centralnego ogrzewania według powierzchni użytkowej ?


Odpowiedź: Intencją Dyrektywy 2018/2002/UE, której postanowienia zapisane w art. 9a – 11a zostały implementowane do przepisów polskiego prawa, jest opomiarowanie wszystkich budynków mieszkalnych wielolokalowych oraz rozliczanie kosztów ciepła według indywidualnego zużycia w lokalach takich budynków. Jednocześnie to wymaganie zostało uwarunkowane technicznymi warunkami instalacji oraz opłacalnością stosowania urządzeń ( odpowiednio ciepłomierzy lokalowych, podzielników kosztów ogrzewania, wodomierzy ciepłej wody użytkowej ).
Mając powyższe na uwadze, podejmowanie działań w kierunku przeciwnym, tj. demontowanie urządzeń i rezygnacja z indywidulanego rozliczania kosztów ogrzewania jest sprzeczne z tymi celami.
Zgodnie z przepisem § 11 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 9 grudnia 2021, w przypadku budynku wielolokalowego, który w dniu wejścia w życie rozporządzenia (tj. 24 grudnia 2021 r.) był wyposażony w ciepłomierze albo podzielniki kosztów ogrzewania, zarówno posiadające, jak i nieposiadające funkcji zdalnego odczytu, nie dokonuje się oceny ani warunków technicznych montażu ani opłacalności stosowania urządzeń.
Jeżeli, po wejściu w życie przepisów ustawy i rozporządzenia kończy się termin umowy o usługę rozliczeniową, zawartej przez zarządcę budynku z firmą rozliczającą, należy wprowadzić odpowiedni aneks lub zawrzeć nową umowę o taką usługę. Taka umowa powinna min. uwzględniać istotne postanowienia zawarte w nowych przepisach. Instalowane nowe urządzenia (podzielniki kosztów ogrzewania) powinny posiadać funkcję zdalnego odczytu.
Z powyższego wynika, że oceny technicznych warunków montażu urządzeń oraz opłacalności ich stosowania dokonuje się wyłącznie w odniesieniu do budynków dotychczas nieopomiarowanych. Instalowanie urządzeń ze zdalnym odczytem (w tym podzielników kosztów ogrzewania) we wszystkich budynkach wielolokalowych powinno być zakończone do 1 stycznia 2027 r.
Właściciel/zarządca budynku, podejmując różne decyzje dotyczące rozliczania kosztów ciepła w budynkach wielolokalowych powinien mieć na uwadze także przepisy art. 56 ust. 1, który przewiduje sankcje za naruszanie przepisów ustawy Prawo energetyczne.

3. Pytanie: Jak należy rozliczać koszty ogrzewania lokali czasowo nieużytkowanych.


Odpowiedź: Koszty ogrzewania lokali czasowo nieużytkowanych powinien ponosić właściciel takich lokali, według następujących zasad:
Koszty ogrzewania stanowią:
1). Koszty stałe – wylicza się w odniesieniu do kubatury lub powierzchni lokalu (opłata stała oraz koszty wspólne) ustala się na zasadach ogólnych, które powinny być zapisane w regulaminie (np. 30% kosztów stałych z faktury dostawcy ciepła plus 30% koszty wspólne – ogrzewanie pomieszczeń wspólnie użytkowanych, straty ciepła w instalacji rozprowadzającej ciepło).
2). Koszty zmienne - wylicza się w odniesieniu do minimalnego zużycia w lokalach w przeliczeniu na 1m², z uwzględnieniem powierzchni lokalu nieużytkowanego. Koszt zmienny minimalny wylicza się jako wartość zużycia ciepła do ogrzania lokalu nieużytkowanego konieczną do utrzymania w nim temperatur, nie niższych niż temperatury obliczeniowe ogrzewanych pomieszczeń określone w przepisach, tj. 16° C.
Właściciel lokalu nieużytkowanego zobowiązany jest wnosić zaliczki na koszty centralnego ogrzewania, według zasad obowiązujących wszystkich użytkowników lokali.

4. Pytanie: Jakie nowe obowiązki ma zarządca budynku dotyczące rozliczania kosztów ciepła, w związku z nowelizacją przepisów?


Odpowiedź:Najważniejsze, nowe obowiązki to:
- dokonanie analizy technicznej wykonalności oraz ekonomicznej opłacalności instalowania urządzeń tj. ciepłomierzy lokalowych, podzielników kosztów ogrzewania, wodomierzy c.w.u. – jeśli budynek nie jest opomiarowany
- montaż urządzeń służących do rozliczenia ciepła oraz wody z funkcją zdalnego odczytu
- dostosowanie regulaminu rozliczeń do wymagań rozporządzenia - w zakresie metody rozliczania kosztów oraz zakresu informacji przekazywanych użytkownikom lokali
- rozliczanie kosztów ogrzewania oraz ciepłej wody użytkowej zgodnie ze zużyciem, na podstawie wskazań zamontowanych urządzeń
- umożliwienie użytkownikom lokali dostępu do informacji o zużyciu ciepła na ogrzewanie oraz c.w.u. w cyklu miesięcznym – jeżeli zamontowane są urządzenia ze zdalnym odczytem

5. Pytanie: Do kiedy należy dostosować regulamin rozliczeń do nowych przepisów?


Odpowiedź:Zgodnie z § 12 rozporządzenia ministra Klimatu i Środowiska, do 24 grudnia 2022 r. właściciel lub zarządca budynku zobowiązany jest dostosować regulamin rozliczeń w przypadku, gdy zmiana wynikająca z rozporządzenia dotyczy metod rozliczania kosztów zakupu ciepła lub zakresuinformacji przekazywanych użytkownikom lokali. Ponieważ zakres tego wymagania dotyczy – w różnym zakresie - każdej metody rozliczeń, oznacza to, że praktycznie w każdym przypadku należy dostosować regulamin rozliczeń do nowych przepisów.

6. Pytanie: Jaki jest termin montażu i przejścia z podzielników cieczowych / elektronicznych na urządzenia ze zdalnym odczytem?


Odpowiedź:W przypadkach, w których zainstalowane są podzielniki elektroniczne bez funkcji zdalnego odczytu lub podzielniki cieczowe, należy sukcesywnie – najpóźniej do 1 stycznia 2027 r. przechodzić naurządzenia ze zdalnym odczytem, dotyczy to także wodomierzy ciepłej wody użytkowej. (zob. więcej Opinia nr 3).

7. Pytanie: Jak należy postępować w przypadku kiedy budynek nie jest opomiarowany?


Odpowiedź:W budynkach, w których koszty ogrzewania rozliczane są według powierzchni, a nie według zarejestrowanego zużycia, należy niezwłocznie wykonać analizę technicznej wykonalności oraz ekonomicznej opłacalności i po jej pozytywnym wyniku należy instalować odpowiednio ciepłomierze lub podzielniki kosztów ogrzewania, posiadające funkcję zdalnego odczytu. Zarządca budynku powinien opracować regulamin rozliczeń, według którego realizowane będzie rozliczania kosztów ogrzewania oraz kosztów przygotowania c.w.u. W ramach tych zamierzeń, powinno być zawarcie odpowiedniej umowy z właściwą firmą rozliczającą i praktyczne wdrożenie systemu rozliczeń. ( zob. odpowiedź na pytanie nr 1 ).

8. Pytanie: Czy przewidziane są kary za niestosowanie przepisów?


Odpowiedź:Na podstawie ustawy Prawo energetyczne (art. 56 ust. 1 pkt 6a), kara pieniężna może być wymierzona właścicielowi lub zarządcy budynku wielolokalowego, który:
- narusza obowiązek wyposażenia lokali budynku wielolokalowego w urządzenia pomiarowe umożliwiające rozliczanie kosztów ciepła według zużycia kosztów ogrzewania oraz zużycia ciepłej wody w lokalach budynku wielolokalowego
- nie stosuje rozliczania kosztów według zużycia albo odmawia wypełnienia obowiązków informacyjnych, o których mowa w art. 45a ust. 4a i art. 45c
- pobiera opłaty za wypełnienie tych obowiązków informacyjnych.
Karę pieniężną o której mowa wyżej, wymierza Prezes Urzędu Regulacji Energetyki w drodze decyzji administracyjnej. Wpływy z tytułu kar pieniężnych stanowią dochód budżetu państwa. Zapisem Ustawy z 23.05.2024 r. O bonie energetycznym oraz o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia cen energii elektrycznej , gazu ziemnego i ciepła systemowego – (Dz.U. z 2024 r. poz.859 Art.11) uzupełniono Ustawę z 10.04.1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. z 2024 r. poz. 266 i
834), o art. 45aa w brzmieniu: „Art. 45aa. Prezes URE ma prawo wglądu do dokumentów oraz żądania przedstawienia dokumentów lub informacji od właściciela lub zarządcy budynku wielolokalowego, o których mowa w art. 45a ust. 6, dotyczących wyposażenia lokali budynku wielolokalowego w przyrządy pomiarowe lub urządzenia umożliwiające rozliczanie kosztów ciepła według zużycia kosztów ogrzewania oraz zużycia ciepłej wody w tych lokalach, a także stosowania rozliczania kosztów według zużycia oraz wypełniania obowiązków informacyjnych, o których mowa w art. 45a ust. 4a i art. 45c.”; w tych lokalach, a także stosowania rozliczania kosztów według zużycia oraz wypełniania obowiązków informacyjnych, o których mowa w art. 45a ust. 4a i art. 45c.”

9. Pytanie: Kto ma określić techniczną wykonalność oraz ekonomiczną opłacalność instalowania urządzeń?


Odpowiedź:Ten obowiązek przepisy nakładają na właściciela/zarządcę budynku. Wykonanie takiej analizy wymaga specjalistycznej wiedzy i doświadczenia. Oznacza to, że właściciel/zarządca budynku zleci takie zadanie właściwej osobie lub firmie. Ponieważ przepisy nie określają merytorycznego i formalnego sposobu wykonania takiej analizy, na stronie www.irkom.pl/opinie można zapoznać się ze sposobem wykonania analizy technicznej wykonalności i ekonomicznej opłacalności. Bardziej szczegółowe wyliczenia, szczególnie jeśli wymagana jest modernizacja instalacji, najlepiej wykonać przy wsparciu audytora energetycznego, projektanta lub wyspecjalizowanych firm dostępnych na rynku.

10. Pytanie: Jaki wskaźnik oszczędności należy przyjąć przy ocenie opłacalności stosowania podzielników kosztów ogrzewania?


Odpowiedź:Przepisy nie określają konkretnej wartości tego parametru. Należy wskazać, że skala oszczędności energii na ogrzewanie przy stosowaniu podzielników kosztów ogrzewania została udokumentowana m.in. w analizach naukowców niektórych uczelni technicznych, licznych publikacjach zarządców budynków, także materiałach analitycznych dostawców ciepła.
Podawane w tych źródłach oszczędności określane są – w odniesieniu do jednego roku - w granicach od 15 do 40%. Znajduje to potwierdzenie w wieloletnim stosowaniu podzielników kosztów ogrzewania przez zarządców budynków. Biorąc powyższe pod uwagę, Stowarzyszenie ds. Rozliczania Energii rekomenduje przyjęcie 20% projektowanej oszczędności energii do opracowania analizy opłacalności zgodnie z § 3 ust, 2 oraz § 4 ust. 2) lit. b) rozporządzenia.(zob. także Opinia nr 2).

11. Pytanie: Czy w budynkach, które już są opomiarowane, należy dokonywać analiz technicznej możliwości instalowania oraz opłacalności stosowania urządzeń?


Odpowiedź:Budynki już opomiarowane nie wymagają wykonania takiej analizy. W tej sprawie rozporządzenie ministra Klimatu i Środowiska z 7 grudnia 2021 r. w § 11 ust. 1 stanowi, że wykonania analiz technicznej wykonalności oraz opłacalności instalowania urządzeń nie stosuje się w przypadku budynku wielolokalowego, który w dniu wejścia w życie rozporządzenia był wyposażony w ciepłomierze albo w podzielniki kosztów ogrzewania, zarówno posiadające, jak i nie posiadające funkcji zdalnego odczytu. Podobny zapis w ust. 2 dotyczy wodomierzy do pomiaru ciepłej wody użytkowej.

12. Pytanie: Jak wyliczyć koszty minimalnego oraz maksymalnego zużycia ciepła w lokalu, przy stosowaniu podzielników kosztów ogrzewania?


Odpowiedź:Zapisane w rozporządzeniu MKiŚ przesłanki do wyliczania tych parametrów nie są wystarczające. Problem jest bardziej złożony i jego rozwiązanie wymaga dodatkowych analiz. W tej sprawie min. naukowcy niektórych uczelni technicznych opracowali propozycje wyliczania tych parametrów możliwych do praktycznego, powszechnego stosowania.
Biorąc powyższe pod uwagę, STOW proponuje, uproszczony sposób wyliczania tych kosztów (właściwie dotyczy to nie kosztów a opłaty od lokalu):
Maksymalna opłata zmienna od lokalu, w przeliczeniu na 1 m² powierzchni tego lokalu, może być obliczona na podstawie 2,5 krotności średniej wartości zużycia wyliczonego na podstawie wskazań podzielników kosztów na 1 m² powierzchni użytkowej wszystkich lokali w budynku, albo określona jako 2,5 krotność średniej wartości kosztu zmiennego budynku wyznaczonego dla powierzchni użytkowej wszystkich lokali w budynku.
Minimalna opłata zmienna od lokalu, w przeliczeniu na 1 m² powierzchni tego lokalu, może być obliczona na podstawie 0,5 krotności średniej wartości zużycia wyliczonego na podstawie wskazań podzielników kosztów na 1 m² powierzchni użytkowej wszystkich lokali w budynku albo określony jako 0,5 krotność średniej wartości kosztu zmiennego budynku wyznaczonego dla powierzchni użytkowej wszystkich lokali w budynku.
Zainteresowani tym zagadnieniem mogą zapoznać się z publikacjami naukowców, np. :
- Prof. W. Szaflik i prof. A. Stachel, artykuł: Określenie maksymalnego i minimalnego kosztu ciepła dostarczonego w sezonie grzewczym do lokalu wyposażonego w podzielniki kosztów ogrzewania; Informacja Instal nr 7-8/2022 r.
- Dr inż. Aleksandra Specjał, artykuł: Propozycja metody obliczania maksymalnego i minimalnego zużycia ciepła na potrzeby określenia kosztu zakupu ciepła dla lokalu w budynku wielolokalowym; COW
nr 5/2022 r.

13. Pytanie: Co wynika z obowiązku informowania użytkowników lokali o zużyciu ciepła?


Odpowiedź:Ustawa w art. 45c ust. 2 nakłada na właściciela/zarządcę budynku wielolokalowego obowiązek umożliwienia użytkownikowi lokalu, raz w miesiącu, uzyskanie informacji o zużyciu ciepła w jego lokalu, na podstawie wskazań urządzeń zamontowanych w budynku ale takich, które posiadają funkcję zdalnego odczytu. Dotyczy to ciepłomierzy lokalowych, podzielników kosztów ogrzewania oraz wodomierzy c.w.u. Obowiązek ten ma zostać wykonany nieodpłatnie, tzn. właściciel lub zarządca budynku nie może za ten obowiązek pobierać dodatkowych opłat bezpośrednio w rozliczeniu kosztów ogrzewania od użytkowników lokali.
Dyrektywa określa to bardziej jednoznacznie stanowiąc (art.11a ust.2), że kosztami zlecenia tego zadania stronie trzeciej, takiej jak dostawca usług lub lokalny dostawca energii, obejmującego opomiarowanie, podział i rozliczanie rzeczywistego indywidualnego zużycia w takich budynkach, można obciążyć użytkowników końcowych w zakresie, w jakim wysokość tych kosztów jest uzasadniona. Rozporządzenie ministra Klimatu i Środowiska w § 10 ustala szczegółowy zakres informacji dla użytkownika lokalu o zużyciu ciepła, przypisany odpowiednio do ciepłomierzy lokalowych, podzielników kosztów ogrzewania oraz wodomierzy c.w.u. Sposób wykonywania tego obowiązku przez zarządcę budynku powinien być odpowiednio zapisany w regulaminie rozliczeń a także w umowie z firmą rozliczającą. Uzyskiwanie informacji o zużyciu ciepła w okresie rozliczeniowym, pozwala użytkownikowi lokalu na monitorowanie zużycia ciepła w lokalu i racjonalne nim gospodarowanie.

14. Pytanie: Jeżeli zawory termostatyczne przy grzejnikach zostały założone przed wejściem w życie przepisów rozporządzenia o warunkach technicznych (WT), i umożliwiają całkowite zamknięcie dopływu czynnika grzewczego, to czy muszą zostać wymienione .na zawory z ograniczeniem temperatury do 16°C ?


Odpowiedź:Ograniczenie temperatury do 16°C w mieszkaniu w budynku wielolokalowym, jest ważne z co najmniej z dwóch powodów:
- pierwszy – to wymaganie zapisane w § 8 ust. 2 rozporządzenia MKiŚ z 7 grudnia 2021 r. dotyczące wyliczania minimalnego kosztu zmiennego zakupu ciepła dla lokalu. Przepis ten odwołuje się do rozporządzenia o warunkach technicznych (WT), który ustala, że zawór termostatyczny na grzejniku w lokalu powinien uniemożliwiać uzyskanie temperatury niższej niż 16°C.
- drugi – to wymagania zapisane w Rozporządzeniu MSWiA z 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych, które min. stanowią, że użytkownik lokalu powinien z niego korzystać w sposób nie naruszający interesów osób trzecich; nie powodujący pogorszenia właściwości użytkowych i technicznych budynku i związanych z nim urządzeń.
Należy także mieć na uwadze, że zawory termostatyczne zamontowane przed wejściem w życie rozporządzenia o warunkach technicznych (WT), czyli eksploatowane ponad 20 lat, zużyły się technicznie i technologicznie. Dość powszechne są przypadki uszkodzeń takich zaworów w wyniku powstałych osadów i korozji instalacji. ( Więcej w artykule: Stan techniczny instalacji a koszty ogrzewania – na stronie: www.irkom.org.pl/artykuły ).
Z powyższego wynika, że rozliczanie kosztów ogrzewania lokali w budynkach wielolokalowych według obowiązujących przepisów wymaga, aby grzejniki były wyposażone w zawory termostatyczne z ograniczeniem temperatury do 16°C.

15. Pytanie : Czy koszt cyrkulacji c.w.u. należy wliczać w koszt stały i jak go obliczyć, jaki przyjąć jego procentowy udział w koszcie całkowitym?


Odpowiedź:Cyrkulacja ciepłej wody zapewnia użytkownikowi natychmiastowy dostęp do ciepłej wody po otwarciu kranu – bez względu na porę dnia i wielkość odbioru wody w danym czasie przez innych użytkowników. Ciepła woda cyrkuluje w układzie bez względu na odbiór wody przez użytkowników nawet wtedy, gdy nikt z niej nie korzysta. Brak cyrkulacji ciepłej wody w budynku powoduje jej stygnięcie i skutkuje tym, że w okresie ograniczonego odbioru wody (a nawet jego braku w godzinach nocnych) przez innych użytkowników, po otwarciu kranu płynie najpierw woda zimna, a dopiero z opóźnieniem pojawia się ciepła. Wodomierz mieszkaniowy, który nie rejestruje przecież temperatury wody, zaliczy wtedy całą objętość płynącej wody jako wodę ciepłą !
Ciepło KCYR tracone na cyrkulację przepływa do wszystkich lokali w budynku - nawet tych – które nie zużywają ciepłej wody. Stąd wynika, że w jego kosztach powinny partycypować wszystkie lokale,
niezależnie od zużycia ciepłej wody, ale proporcjonalnie do ich powierzchni (alternatywnie: proporcjonalnie do ilości lokali w budynku).
Dostawca ciepła wystawia zwykle dwie faktury za całkowite koszty podgrzewu wody : fakturę za koszty KN podgrzewu wody niezależne od zużycia (m.in. za moc zamówioną na podgrzew wody) i fakturę za
całkowite koszty zmienne podgrzewu wody KZ. Z powyższych rozważań dotyczących cyrkulacji wynika, że w rozliczeniu całkowitych kosztów podgrzewu wody ich podział na koszty dzielone wg powierzchni lokali (lub ich ilości) i koszty dzielone wg wskazań wodomierzy mieszkaniowych jest inny, niż by to wynikało z powyższych dwóch faktur, ponieważ koszty cyrkulacji KCYR będące pierwotnie składową całkowitych kosztów zmiennych KZ będą składową kosztów stałych KSTROZL rozliczanych wg powierzchni lokali.
Mamy zależność KZ = KCYR + KTEOR , gdzie KTEOR jest kosztem bezstratnego podgrzewu wody.
Przypomnijmy, że bezstratne podgrzanie 1 m3 wody o temperaturze 100 C do temperatury 550 C wymaga dostarczenia 0,2 GJ ciepła. Wprowadźmy oznaczenie WTEOR = 0,2 GJ/m3
Dla rzeczywistej nieruchomości potrzeba więcej niż 0,2 GJ ciepła do prawidłowego podgrzania 1 m3 wody z uwagi na ciepło tracone na cyrkulację. Na podstawie rzeczywistych danych dla budynku możemy obliczyć wskaźnik efektywności procesu przygotowania ciepłej wody użytkowej WEF, jako iloraz całkowitej ilości ciepła zużytego na ten cel dla jednostki rozliczeniowej i ilości przygotowanej ciepłej wody.
Mamy : KCYR = KZ (( WEF - WTEOR)/ WEF) = KZ (( WEF – 0,2)/ WEF)= KZ (1– 0,2/ WEF)
KTEOR = KZ (0,2/ WEF)
Rozliczenie całkowitego kosztu dostawy ciepła na potrzeby c.w.u. do poszczególnych lokali, powinno następować wg podziału:
1. Koszty dzielone wg powierzchni lokali (alternatywnie wg ilości lokali):
KSTROZL = KN + KCYR = KN + KZ (1– 0,2/ WEF) , gdzie KN – koszty podgrzewu wody niezależne od zużycia (np. koszty mocy zamówionej na c.w.u.)
2. Koszty dzielone wg wskazań wodomierzy ciepłej wody w lokalach (i ew. wartości szacowań zużycia): KZMROZL = KTEOR = KZ (0,2/ WEF)

16. Pytanie: W jaki sposób dokonuje się odczytów podzielników kosztów ogrzewania?


Odpowiedź:Aktualnie są już dostępne urządzenia najnowszej technologii, posiadające możliwość radiowej transmisji danych. Dzięki czemu użytkownicy nie muszą pamiętać o udostępnieniu w wyznaczonym terminie swoich mieszkań pracownikom operatora rozliczeń i wszystkich związanych z tym niedogodnościach (np. narzucona nieodpowiednia godzina odczytu, kolidująca z codziennymi obowiązkami domowników).Odczyt danych odbywa się w sposób zdalny, bez ingerencji z zewnątrz i konieczności wejścia do każdego z mieszkań. Jednocześnie mieszkańcy zachowują pełną kontrolę i dostęp do zarejestrowanych przez podzielniki wartości zużycia. W każdej chwili można je wywołać i sprawdzić na wyświetlaczu urządzenia, a następnie zweryfikować z danymi ujętymi na indywidualnym rozliczeniu mieszkania. W terminie do 1 stycznia 2027 r. wszystkie zainstalowane ciepłomierze lokalowe, podzielniki kosztów ogrzewania oraz wodomierze c.w.u. w lokalach użytkowników powinny posiadać funkcję zdalnego odczytu.

17. Pytanie: Czym różni się podzielnik kosztów ogrzewania od ciepłomierza lokalowego?


Odpowiedź:Ciepłomierz lokalowy to przyrząd służący do pomiaru ilości przepływającego ciepła. Jego wskazania są wyrażone jednostkami miary w układzie SI (zwykle gigadżulami GJ, rzadziej kilowatogodzinami kWh). Ciepłomierze lokalowe mogą być stosowane w budynkach z poziomym rozprowadzeniem czynnika grzewczego. Wskazania ciepłomierza lokalowego stanowią podstawę do rozliczenia kosztów za dostarczone ciepło pomiędzy właścicielem/zarządcą budynku a użytkownikiem lokalu. Wymagania dla ciepłomierzy ustalone są ustawie Prawo o miarach.
W przypadku budynków wyposażonych w pionowy układ instalacji centralnego ogrzewania (do których zaliczają się niemal wszystkie budynki wzniesione do początku lat 90-tych ubiegłego wieku), ciepłomierze mieszkaniowe nie znajdują zastosowania, a do podziału kosztów ogrzewania na lokale użytkowników, stosuje się - montowane na grzejnikach - podzielniki kosztów ogrzewania.
Jeśli znane są koszty ogrzewania całego budynku, a to wynika z zużycia ciepła zmierzonego przez główny ciepłomierz budynkowy, to dla podzielenia tych kosztów na poszczególne mieszkania wystarcza wyznaczenie ich udziałów w całkowitych kosztach, a nie jest konieczne zmierzenie ilości ciepła dostarczonego do tych mieszkań przez sieć grzewczą. Zadanie to wypełniają podzielniki kosztów ogrzewania.
Podzielniki kosztów ogrzewania są przyrządami wskaźnikowymi rejestrującymi zmieniającą się w czasie różnicę temperatur powierzchni grzejnika i otoczenia, która jest proporcjonalna do ilości ciepła emitowanego przez grzejnik. Procesor podzielnika zamienia te dane na bezwymiarowe jednostki, które są prezentowane na wyświetlaczu podzielnika. Suma jednostek odczytanych na podzielnikach w mieszkaniu odniesiona do sumy jednostek odczytanych w całym budynku, z uwzględnieniem współczynników uwzględniających moc, charakterystykę techniczną grzejników (często współczynniki te są nazywane współczynnikami grzejnikowymi, albo współczynnikami oceny albo współczynnikami UF) i współczynnika redukcyjnego wyznacza udział tego mieszkania w kosztach zużycia ciepła w budynku. Podzielniki muszą spełniać szereg wymogów technicznych, opisanych w Polskiej Normie PN-EN 834:2013-12. Weryfikacja tych wymagań jest realizowana dla każdego typu podzielnika na drodze badań w certyfikowanym laboratorium. Z uwagi na to, że wskazania podzielników są w jednostkach niemianowanych, podzielniki nie należą do grupy urządzeń pomiarowych.
Tak w przypadku stosowania ciepłomierzy lokalowych jak też podzielników kosztów ogrzewania sposób rozliczenia powinien być odpowiednio zapisany w regulaminie rozliczeń. Należy bowiem mieć na uwadze, że użytkownik lokalu, oprócz kosztów ogrzewania swojego lokalu, powinien ponosić także koszty ogrzewania pomieszczeń wspólnie użytkowanych, koszty strat ciepła w instalacji a w rozliczeniu kosztów ogrzewania należy uwzględnić współczynnik redukcyjny położenia lokalu w bryle budynku.

18. Pytanie: Czy stosowanie podzielników kosztów ogrzewania jest zgodne z obowiązującymi przepisami prawa?


Odpowiedź:Podstawowym aktem prawnym regulującym rozliczanie kosztów zakupu ciepła do budynku, w którym znajdują się lokale mieszkalne i użytkowe, jest ustawa Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 roku (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 266 i 834). W 2021 r. nastąpiła zasadnicza zmiana przepisów w tym zakresie. Ustawa określa wymagania dotyczące instalowania właściwych urządzeń jak też rozliczania według nich kosztów ogrzewania oraz kosztów przygotowania c.w.u. Artykuł 45a ust. 8 stanowi, że koszty ogrzewania mogą być rozliczane za pomocą ciepłomierzy lokalowych lub podzielników kosztów ogrzewania; natomiast kubatura kub powierzchnia lokali może być stosowana tylko wówczas, jeśli zastosowanie ciepłomierzy lub podzielników kosztów ogrzewania jest technicznie niewykonalne lub nieopłacalne. Ustawa ustala odpowiedzialność właściciela / zarządcy budynku za nie stosowanie przepisów. Szczegółowe regulacje dotyczące stosowania podzielników kosztów ogrzewania zawiera rozporządzenie ministra Klimatu i Środowiska z 7 grudnia 2021 r.(Dz.U. z 2021 r. poz.2273)

20. Pytanie: Czy na wartość odczytu podzielnika mają wpływ inne urządzenia w lokalu, znajdujące się blisko grzejnika, emitujące ciepło?


Odpowiedź:Inne urządzenia w lokalu emitujące ciepło, nie mają wpływu na wskazania podzielnika kosztów ogrzewania. Warunki jakie muszą zostać spełnione, by podzielnik zaczął rejestrować zużycie ciepła przez grzejnik, skutecznie eliminują wpływ jakichkolwiek innych urządzeń domowych.
Użytkownik w prosty sposób samodzielnie może to sprawdzić. W tym celu wystarczy zaobserwować na wyświetlaczu urządzenia, czy po zakończeniu sezonu grzewczego, kiedy grzejniki nie oddają już ciepła, natomiast inne urządzenia RTV lub AGD normalnie pracują (lodówka, kuchenka, piekarnik, komputer itd.), wskazania podzielników rejestrują jakiekolwiek nowe jednostki. Wartość odczytu podzielnika w okresie między zakończeniem jednego sezonu grzewczego a rozpoczęciem kolejnego, powinna pozostać identyczna.

21. Pytanie: Jakie warunki muszą być spełnione, aby podzielnik kosztów ogrzewania zarejestrował zużycie ciepła przez grzejnik?


Odpowiedź:Wskazanie podzielnika zależy od różnicy temperatury powierzchni grzejnika i temperatury otoczenia. Im jest ona wyższa, a także im dłużej się utrzymuje, tym odczyt jest większy. Proces naliczania jednostek rozpoczyna się z chwilą, gdy zostaną jednocześnie spełnione dwa warunki:
a) temperatura powierzchni grzejnika przekroczy poziom 23 stopni Celsjusza oraz
b) temperatura powierzchni grzejnika jest przynajmniej o 4,5 stopni Kelvina wyższa od temperatury otoczenia. Powyższe wymagania są ujęte w specyfikacji technicznej większości stosowanych w Polsce podzielników kosztów ogrzewania.

22. Pytanie: Czy i jakie oszczędności w ogrzewaniu mieszkania można uzyskać przy stosowaniu podzielników kosztów ogrzewania?


Odpowiedź:Kwoty, jakie może zaoszczędzić konkretny użytkownik, zależą oczywiście od sposobu korzystania przez niego z ogrzewania co przekłada się na indywidualne zużycia ciepła Trzeba mieć na uwadze, że stosowanie indywidualnego pomiaru i możliwość decydowania o swoich opłatach, stanowi dla użytkowników najlepszą i najskuteczniejsza motywację do ich redukowania. Z wieloletnich doświadczeń wynika, że przy racjonalnym korzystaniu z ogrzewania, średni koszt ogrzania 1m² w budynku z podzielnikami, jest często nawet o 30% niższy, niż w budynkach bez podzielników. Porównując opłaty za ciepło, warto w szczególności zwrócić uwagę na koszt ogrzewania mieszkania w przeliczeniu na 1m², a także na wysokość wpłacanych co miesiąc zaliczek na poczet centralnego ogrzewania. Okazuje się bowiem, że w przypadku mieszkań posiadających podzielniki kosztów ogrzewania, wpłacane zaliczki są zwykle zdecydowanie niższe. Szczególnie jest to widoczne w sytuacji, kiedy koszty ogrzewania znacząco wzrastają (więcej w Opinia nr 2 na stronie www.irkom.org.pl).

23. Pytanie: Jakie warunki powinien spełnić budynek, aby można instalować w nim podzielniki kosztów ogrzewania?


Odpowiedź:W znowelizowanych w 2021 r. przepisach ustawy Prawo energetyczne oraz w wydanym rozporządzeniu ministra Klimatu i Środowiska, zostały ustalone min. wymagania dotyczące warunków technicznych jakie powinien spełniać budynek i jego instalacje. W odniesieniu do podzielników kosztów ogrzewania, wymagania zostały zapisane w § 5 rozporządzenia następująco: w budynku jest pionowa instalacja c.o.; analiza techniczna wykazała możliwość montażu podzielników kosztów ogrzewania; analiza ekonomiczna wykazała opłacalność stosowania podzielników kosztów ogrzewania; ilość ciepła dostarczonego do budynku nie przekracza wartości zapisanych w art. 45a ustawy Prawo energetyczne; zostały zamontowane zawory termostatyczne; węzeł cieplny umożliwia zminimalizowanie strat ciepła w transporcie czynnika grzewczego zewnętrzną instalacją odbiorczą (więcej zob. Opinia nr 1).

24. Pytanie: W jaki sposób działa elektroniczny podzielnik kosztów ogrzewania?


Odpowiedź:Podzielniki kosztów ogrzewania posiadają dwa wbudowane elektroniczne czujniki, przy pomocy których precyzyjnie mierzą zarówno temperaturę powierzchni grzejnika, jak również temperaturę pomieszczenia – po stronie grzejnika. Wskazania podzielnika są tym wyższe, im wyższa jest rejestrowana dodatnia różnica temperatur grzejnika i otoczenia oraz im dłuższy jest czas jej występowania (grzejnik emituje ciepło wyłącznie wtedy, gdy temperatura jego powierzchni jest wyższa od temperatury pomieszczenia). Na podstawie uzyskanych wskazań, po uwzględnieniu mocy i charakterystyki technicznej grzejników (kształt, powierzchnia styku podzielnika z grzejnikiem) oraz współczynnika redukcyjnego położenia mieszkania, można dokładnie udział mieszkania w kosztach ogrzewania budynku.

25. Pytanie: Dlaczego warto instalować podzielniki kosztów ogrzewania?


Odpowiedź:Zastosowanie podzielników stwarza możliwość indywidualnego ustalania opłat za faktycznie wykorzystane ciepło w poszczególnych mieszkaniach. Dzięki nim każdy z użytkowników, uzyskuje realny wpływ na wysokość swoich rachunków. W przypadku budynków posiadających tzw. pionową instalację centralnego ogrzewania, podzielniki stanowią jedyne dostępne aktualnie rozwiązanie, umożliwiające racjonalne gospodarowanie ciepłem przez użytkowników lokali co ogranicza marnotrawstwo energii oraz w odpowiedniej skali przyczynia się do ochrony środowiska poprzez zmniejszenie CO₂.(zob. także Opinia 2 oraz artykuł Najtańsza energia to energia zaoszczędzona – potencjał w budynkach mieszkalnych wielolokalowych – w zakładce: Artykuły).

26. Mieszkaniec wskazuje na trzy problemy; pisze:
A. W moim budynku zamontowano podzielniki kosztów i od firmy rozliczeniowej dowiedzieliśmy się, że, aby uniknąć płacenia wysokich rachunków: „trzeba dbać o szczelność okien itp. aby zapobiegać ulatnianiu się ciepła” .
Mieszkaniec dalej pisze: : „ale naraża to nas na niebezpieczeństwo w przypadku ulatniania się gazu - mamy w budynkach gaz, lub zaczadzenie z powodu dymu itp. Zawsze kominiarze uczulali nas, by uchylać okna na klatce schodowej i w mieszkaniach”.



Odpowiedź ad.A: Oczywiście należy dbać o to, aby w mieszkaniu była właściwa wentylacja i wymiana powietrza. „Szczelne okno” oznacza, że powinno ono przepuszczać tyle powietrza do mieszkania, aby były spełnione warunki jego poprawnej eksploatacji. Sygnałem, że dopływ powietrza z zewnątrz do mieszkania jest zbyt mały jest zawilgocenie i zroszenie szyb wewnętrznych w mieszkaniu, szczególnie w okresie zimowym. Kratki wentylacyjne powinny być zawsze otwarte i nie wolno ich zaklejać plastrem ! W przypadku, gdy w mieszkaniu zostały zamontowane nowe okna (np. z ramami z tworzywa sztucznego) wskazane jest ich pozostawianie, gdy jesteśmy w mieszkaniu, w pozycji „rozszczelnienia”. Jeśli takie okna są wyposażone w tzw. nawiewniki, to nimi można regulować dopływ świeżego powietrza do mieszkania. Okresowe przeglądy kominiarskie w mieszkaniu pozwalają na weryfikację poprawności działania wentylacji.

B. Dalej mieszkaniec pisze: firma rozliczająca pisze nam, że "nie powinniśmy trzymać uchylonych okien, lecz wietrzyć krótko – jest to sprzeczne z zasadami higieny, które mówią, że sen przy uchylonym oknie jest najzdrowszy a naturalna cyrkulacja powietrza także w dzień zapobiega gromadzeniu się zarazków, jak o tym przypomnieli lekarze w czasie pandemii”.



Odpowiedź ad. B : Przez stale uchylone okna ciepło, którego zużycie jest rejestrowane przez podzielniki; ucieka bezpowrotnie na zewnątrz, nie służy więc ogrzewaniu mieszkania. Właściwe wietrzenie mieszkania jest tu zalecaną dobrą alternatywą - prawidłowe wietrzenie realizujemy w kilku krokach:
- Najpierw zamykamy zawór termostatyczny na grzejniku.
- Następnie otwieramy szeroko okno tak, aby wymienić całe powietrze w pomieszczeniu nie wychładzając powierzchni ścian i mebli – 2 minuty powinny wystarczyć.
- Zamykamy okno, a następnie po dłuższej chwili ponownie otwieramy zawór termostatyczny.
- Czynność powtarzamy wg potrzeby. Takie wietrzenie zapewnia dobry klimat w pomieszczeniu i zapobiega marnotrawstwu ciepła.

C. Mieszkaniec dalej pisze: Otrzymałem również informację, że "nie należy zasłaniać grzejników nawet długimi firankami i zastawiać meblami , bo to może spowodować zawyżone rachunki za ciepło’’.


Odpowiedź ad.C: Jeśli zasłonimy grzejnik długą, grubą zasłoną, to de facto ciepło z grzejnika ogrzewa jedynie przestrzeń między zasłoną a oknem; ciepło nie przedostaje się do wnętrza mieszkania i go nie ogrzewa. Ciepło to jest marnotrawione, co powoduje wyższy rachunek za ogrzewanie. Długie zasłony ładnie wyglądają, ale nie sprzyjają prawidłowemu gospodarowaniu ciepłem…

D. Mieszkaniec : "Bardzo proszę o wyjaśnienie, dlaczego tak miałoby być, skoro nie odkręcam bardziej pokrętła grzejnika, zadowalam się tą samą ilością ciepła, jakie pobieram, a tylko chcę prowadzić zdrowy tryb życia, dbać o bezpieczeństwo przeciwpożarowe i zachować dogodny dla mnie wystrój pomieszczenia."


Odpowiedź ad. D: Powyższych uwag nie należy traktować jako nakaz lecz jako dobrą radę i wskazówkę, jak gospodarować ciepłem zachowując równowagę między oczekiwanym komfortem cieplnym w mieszkaniu, a ponoszonymi wydatkami na jego ogrzewanie.

27. Pytanie: Mieszkam w budynku 100-letnim z centralnym ogrzewaniem i pionami grzewczymi w mieszkaniach. W mieszkaniach zamontowane są grzejniki różnych typów. Czy można w takiej sytuacji zamontować w mieszkaniach podzielniki ?


Odpowiedź:Wiek budynku i różne typy zamontowanych grzejników nie są przeszkodą, aby zamontować w nim podzielniki kosztów. Jeśli analiza techniczna i studium opłacalności montażu dadzą pozytywny wynik, można przystąpić do opomiarowania mieszkań w podzielniki.

28. Pytanie: Czy montaż podzielników wymaga uprzedniej wymiany wszystkich grzejników w budynku? Czy podzielniki można montować jedynie w nowych budynkach?


Odpowiedź:Montaż podzielników nie wymaga wymiany instalacji grzewczej i grzejników w budynku - jeśli instalacja grzewcza funkcjonuje prawidłowo, a grzejniki wyposażone są w zawory z głowicami termostatycznymi. Jeśli są spełnione powyższe warunki, to ani wiek budynku ani fakt zróżnicowania typów grzejników zamontowanych w budynku nie jest przeszkodą do jego opomiarowania w podzielniki. Podzielniki działają w Polsce nawet w budynkach zbudowanych na początku XX wieku !

29. Pytanie : W mieszkaniach budynku, w którym mieszkam zamontowane są podzielniki kosztów ogrzewania. Zawsze, od momentu zamontowania podzielników przed dziesięcioma laty, starałem się oszczędzać ciepło. Zakręcałem w sezonie grzewczym zawory termostatyczne na grzejnikach i na podzielnikach miałem zerowe odczyty, a w mieszkaniu była wystarczająca temperatura i w wyniku rozliczenia płaciłem jedynie za koszty stałe ogrzewania. Teraz otrzymałem rozliczenie kosztów ogrzewania i okazało się, że mam zapłacić karę za niekorzystanie z grzejników. Proszę o wyjaśnienie.


Odpowiedź:W sytuacji, kiedy mieszkańcy zakręcają zawory termostatyczne i mają mimo to ciepło w mieszkaniu, to często nie mają świadomości, że korzystają z ciepła, które przepływa z sąsiedniego mieszkania o wyższej temperaturze. Za ciepło to płaci sąsiad, który ponosi tym samym dodatkowe koszty. Ciepło to było przez wiele lat pomijane w przepisach i w efekcie było „darmowe” dla mieszkańca lokalu o niższej temperaturze. Nie było to rozwiązanie sprawiedliwe i prowadziło do nieuzasadnionych różnic w opłatach za ogrzewanie ponoszonych przez mieszkańców lokali w budynkach wielolokalowych. . Aby rozwiązać ten problem, w rozporządzeniu Ministerstwa Klimatu i Środowiska wprowadzono w 2021 r. dolny limit kosztów w rozliczeniach podzielnikowych, który jest rodzajem „abonamentu”, który opłaca każdy mieszkaniec za utrzymanie w mieszkaniu temperatury 16 stopni, nawet i ten, w którego mieszkaniu podzielniki mają zerowe wskazania (bo wtedy grzejniki wprawdzie nie emitują ciepła ale dopływa ono z pionów grzewczych i z sąsiednich lokali). Takie rozwiązanie nie jest „karą”, co często niesłusznie jest podnoszone w mediach, ale służy bardziej sprawiedliwemu podziałowi kosztów ciepła pomiędzy użytkowników budynku wielolokalowego. Rozporządzenie z grudnia 2021 roku wprowadziło również górny limit kosztów, który chroni użytkowników mieszkań z podzielnikami przed nadmiernymi, nie uzasadnionymi opłatami za ogrzewanie. Jest to dobry ruch, który powinien przekonać mieszkańców, że warto montować podzielniki, a znane sprzed lat i budzące sprzeciw „kominy rozliczeniowe” odeszły do lamusa. System działa, jeśli jest dobrze opracowany regulamin rozliczeń i mieszkańcy wiedzą, jak z niego korzystać. Z naszych doświadczeń wynika, że zużycie ciepła spada średnio o 20 proc. po wprowadzeniu opomiarowania. Oczywiście, globalnemu spadkowi zużycia ciepła w budynku towarzyszy odpowiednie obniżenie opłat za ogrzewanie lokali, o ile w międzyczasie dostawca nie podniósł stawek za dostarczanie ciepła. Chodzi też o to, żeby nie marnować ciepła.